Στὴν κοινή μας ζωὴ οἱ ἄνθρωποι ἐρχόμαστε συχνὰ σὲ διαφωνίες, σὲ προστριβές, σὲ ἀντιπαραθέσεις ἢ καὶ σὲ συγκρούσεις ἀκόμη, ποὺ ἀφήνουν πληγωμένη στὶς καρδιές μας. Χάνεται τότε ἡ εἰρήνη μεταξύ μας, τραυματίζεται ἕνας στενὸς συνδέσμους, κινδυνεύει μία παλιὰ ἴσως φιλία, σβήνει ἡ φλόγα τῆς ἀγάπης. Ἡ ψυχρότητα ἐγκαθίσταται στὶς ψυχές, ἡ ἀπογοήτευση μᾶς κυριεύει, ἡ ἀντιπάθεια, ἡ κακιά. Δὲν ἔχουμε τὴν διάθεση νὰ μιλήσουμε σὲ αὐτὸν ποὺ μᾶς στενοχώρησε, μᾶς εἶναι δύσκολο νὰ τὸ κοιτάξουμε ἁπλὰ στὰ μάτια ὅπως παλιά, δὲν μποροῦμε νὰ ξεχάσουμε αὐτὸ ποὺ ἔγινε. Δὲν μποροῦμε νὰ συγχωρήσουμε.
Ἡ διδασκαλία τοῦ κυρίου περὶ συγχωρήσεως
Τὴν Κυριακή της Τυρινῆς, καθὼς ἑτοιμαζόμαστε νὰ εἰσέλθουμε στὴν κατανυκτικὴ περίοδο τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, ἀκοῦμε ποὺ εὐαγγελικὴ περικοπὴ ἀπὸ τὴν ἐπὶ τοῦ ὅρους ὁμιλία τοῦ κυρίου, ποὺ μᾶς προτρέπει νὰ συγχωροῦμε ὁ ἕνας τὸν ἄλλον." Ἐάν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ πὰτὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος·ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ πὰτὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν" (Μάτθ. στ' 14-15). Ἡ ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ ἐκφέρεται καὶ θετικὰ καὶ ἀρνητικά: Ἂν συγχωρήσουμε στοὺς συνανθρώπους μας τὰ ἁμαρτήματα ποὺ ἔκαναν σὲ ἐμᾶς, καὶ ὁ πατέρας μας ὁ οὐράνιος θὰ συγχωρήσει τὰ δικά μας ἁμαρτήματα. Ἂν ὅμως δὲν συγχωρήσουμε στοὺς συνανθρώπους μας τὰ πρὸς ἐμᾶς ἁμαρτήματα τους, οὔτε ὁ πατέρας μας θὰ συγχωρήσει της πρὸς αὐτὸν ἁμαρτίες μας.
Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέει ὅτι ὁ Κύριος, θέλοντας νὰ δείξει ὅτι περισσότερο ἀπὸ ὅλα ἀποστρέφεται καὶ μισεῖ τὴν μνησικακία καὶ περισσότερο ἀπ’ ὅλα ἀποδέχεται τὴν ἀρετὴ τὴν ἀντίθετη μὲ τὴν κακία αὐτή, ἀφοῦ παρέδωσε τὴν Κυριακὴ προσευχή, τὸ "Πάτερ ἡμῶν", πάλι θύμισε αὐτὸ τὸ κατόρθωμα. Τὸ ἔκανε δὲ ὁδηγῶντας τὸν ἀκροατὴ στὴν ὑπακοὴ αὐτῆς τῆς ἐντολῆς «καὶ ἀπὸ τῆς κειμένης κολάσεως καὶ ἀπὸ τῆς ὡρισμένης τιμῆς», δηλαδὴ καὶ ἀπὸ Τὴν ἀπειλὴ ὅτι θὰ τιμωρηθεῖ, ἂν δὲν συγχωρεῖ, καὶ ἀπὸ τὴν ὑπόσχεση ὅτι θὰ τὸν συγχωρήσει, ἂν συγχωρεῖ. Ἔτσι μᾶς ἔκανε «κυρίους τῆς τῶν ἁμαρτημάτων ἡμῶν ἀφέσεως», ὅρισε νὰ ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἐμᾶς το νὰ συγχωρεθοῦμε, πρᾶγμα ποὺ φανερώνει «φιλανθρωπίας ὑπερβολήν»!
Ναί! Αὐτὸ ποὺ θέτει ὡς ὅρο γιὰ νὰ μᾶς συγχωρήσει ὁ Θεός, δὲν εἶναι δίκαιο, εἶναι ὑπερβολικὰ φιλάνθρωπο. Μᾶς δίδαξε, παραδίδοντας τὴν Κυριακὴ προσευχή, νὰ Τὸν παρακαλοῦμε: "ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν" (Μάτθ. στ' 12). Συγχώρησέ μας τα ὅσο σοῦ χρωστοῦμε λόγῳ τῶν ἀναρίθμητων ἁμαρτιῶν μας ὅπως κι ἐμεῖς συγχωροῦμε ἐκείνους ποὺ μᾶς χρωστοῦν λόγῳ τῶν ἀδικημάτων ποὺ μᾶς ἔκαναν. Ἀλλὰ αὐτὰ δὲν εἶναι ἴσα. Ἐσὺ μέν, λέει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος ἀπευθυνόμενος στὸν κάθε ἄνθρωπο, ἔχεις ἀνάγκη καὶ συγχωρεῖς, ὁ δὲ Θεὸς συγχωρεῖ χωρὶς νὰ ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ κανέναν. Ἐσὺ συγχωρεῖς τον σύνδουλο, ὁ δὲ Θεὸς τὸν δοῦλο· "σύ, ὑπεύθυνος ὧν μυρίοις κακοῖς, ὁ δὲ Θεὸς ἀναμάρτητος ὧν". Ἐμεῖς οἱ ἁμαρτωλοὶ ἄνθρωποι, ποὺ εἴμαστε ἔνοχοι γιὰ μύρια σφάλματα, πρέπει νὰ συγχωρήσουμε τοὺς συναμαρτωλοὺς συνανθρώπους μας. Τότε ὁ Θεός, ποὺ εἶναι ὁ μόνος ἀναμάρτητος, συγχωρεῖ ἐμᾶς τοὺς ἁμαρτωλοὺς δούλους Του! Αὐτὸ δὲν εἶναι δίκαιο. Αὐτὸ εἶναι ὑπερβολικὰ φιλάνθρωπο.
Γιὰ νὰ μᾶς συγκινήσει ὁ Κύριος καὶ νὰ μᾶς βοηθήσει νὰ καταλάβουμε τὸ χρέος μας, μᾶς προτρέπει νὰ ἀρχίζουμε τὴν Κυριακὴ προσευχὴ μὲ τὸ "Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς". Μᾶς διδάσκει ἔτσι ὅτι ἀνήκουμε ὅλοι σὲ μιὰ μεγάλη πνευματικὴ οἰκογένεια, στὴν ὁποία ὁ Θεὸς εἶναι ὁ κοινὸς Πατέρας, καὶ ὁ κάθε συνάνθρωπος εἶναι ἀδελφός μας. Καὶ στὴ συνέχεια μᾶς λέει ὅτι ὁ "πατὴρ ἡμῶν ὁ οὐράνιος" μᾶς συγχωρεῖ, ἂν κι ἐμεῖς συγχωρούμαστε μεταξύ μας. [...]
Ἡ ἀπαίτηση εἶναι ὑψηλὴ· ἀμέτρητες πρέπει νὰ συγχωροῦμε, δηλαδὴ πάντοτε νὰ συγχωροῦμε. Πότε νὰ μὴν ποῦμε: "Δὲν ἀντέχω ἄλλο· τόσες φορὲς τὸν συγχώρησα· δὲν διορθώνεται· πάλι τὰ ἴδια κάνει· δὲν ὑποφέρεται πιά". Ὄχι! Πάλι καὶ πάλι καὶ ἀναρίθμητες φορὲς νὰ συγχωροῦμε. Καὶ ἐπιπλέον "ἀπὸ τῶν καρδιῶν ἡμῶν" νὰ συγχωροῦμε.
"Ἀπὸ τῶν καρδιῶν ἡμῶν". Τί σημαίνει ἄραγε αὐτό; Μποροῦμε νὰ συγχωροῦμε μὲ τὰ λόγια μας. Νὰ λέμε πὼς δὲν κρατοῦμε κάτι γι' αὐτὸς ποὺ μᾶς δυσκόλεψαν μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο. Νὰ διαβεβαιώνουμε ὅτι σβήσαμε τὸ περιστατικὸ ποὺ μᾶς λύπησε. Καὶ εἶναι πολὺ πιθανὸ νὰ θεωροῦμε ὅτι εἴμαστε εἰλικρινεῖς. Διότι δὲν συγχωροῦμε μόνο μὲ τὸν λόγο, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴ διάθεση. Πράγματι! Δὲν θέλουμε νὰ κρατοῦμε τίποτε μέσα μας καὶ ἐπιθυμοῦμε νὰ εἴμαστε ὅπως ἤμασταν πρῶτα. Ἐπιπλέον καὶ ὁ νούς μας τὸ καταλαβαίνει. Σκεπτόμαστε δηλαδὴ ὅτι δὲν κερδίζουμε τίποτα μὲ τὸ νὰ κρατοῦμε κάτι στὴν ψυχή μας, ὅτι μᾶς συμφέρει νὰ διώξουμε τὴν πικρία καὶ νὰ ἐγκαθιδρύσουμε μιὰ ἀρχοντικὴ ἀγάπη στὴν καρδιά μας. Καταλαβαίνει ἡ λογική μας ὅτι ἡ μνησικακία δὲν λύνει τὰ προβλήματα, ἀλλὰ τὰ περιπλέκει. Ναί! Καὶ ἡ λογικὴ μᾶς διαβεβαιώνει ὅτι αὐτὸ συμφέρει καὶ ἡ διάθεσή μας εἶναι συγχωρητικὴ καὶ τὸ στόμα διακηρύττει ὅτι τίποτε πιὰ δὲν ὑπάρχει ποὺ νὰ σκιάζει τὴν ψυχή μας καὶ νὰ κάνει προβληματικὲς τὶς σχέσεις μας μὲ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ μᾶς στενοχώρησαν.
Ὅμως δὲν ἀποκλείεται, ἂν κάτι κακὸ συμβεῖ σ' αὐτούς, νὰ αἰσθανθεῖ μιὰ κρυφὴ χαρὰ ἡ καρδιά μας. Ἢ ἂν ἔχουμε κάποια ἀνάγκη, νὰ μὴ σπεύσουμε μὲ τὴν παλιὰ προθυμία νὰ τοὺς βοηθήσουμε. 'Ἡ ἂν συμβεῖ πάλι μεταξύ μας ἕνα δυσάρεστο περιστατικό, εὔκολα ὁ νοὺς νὰ θυμηθεῖ ὅλα τὰ παλιὰ καὶ νὰ χαλάει ἡ καρδιά μας. Τί σημαίνουν ὅλα αὐτά; Προφανῶς ὅτι ἡ παλιὰ πληγὴ δὲν ἔκλεισε τελείως. Νομίσαμε πὼς εἶχε ἐπουλωθεῖ, ἀλλὰ μὲ κάποια ἀπρόσμενη ἀφορμὴ αἱμορράγησε πάλι. Καὶ φανέρωσε ὅτι δὲν συγχωρήσαμε "ἀπὸ τῶν καρδιῶν ἡμῶν", ὅτι κάτι ἔχει μείνει μέσα μας ποὺ ζωντάνεψε πάλι καὶ ἀποκάλυψε τὴν πληγὴ ποὺ ὑπάρχει βαθιὰ μέσα στὴν καρδιά μας.
Ώ, ἡ καρδιά μας! Ἡ ἕδρα τῆς πνευματικῆς ζωῆς! Πόσα πάθη τὴν πολεμοῦν! Πόσες ἀσθένειες τὴν βασανίζουν! Ἄβυσσος ἀνεξερεύνητη ἡ ἀνθρώπινη καρδιά! Ἀπὸ αὐτὴν πηγάζουν ὅλα τὰ κακά. "Ἐκ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοὶ πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι" (Μάτθ. ιε' 19). Ἀπὸ τὴν καρδιὰ γεννιοῦνται καὶ οἱ λογισμοὶ τῆς μνησικακίας. Ἀπὸ αὐτὴν προέρχονται τὰ παράπονα, οἱ πικρίες, ἡ δυσαρέσκεια γιὰ τοὺς ἀδελφούς μας. Εἶναι δύσκολο νὰ θεραπευτεῖ, νὰ καθαρθεῖ ἡ καρδιὰ· γι' αὐτὸ εἶναι δύσκολο νὰ συγχωρήσουμε "ἀπὸ τῶν καρδιῶν ἡμῶν". Δὲν εἶναι ὅμως ἀκατόρθωτο. Καὶ ἀφοῦ εἶναι ἀπαραίτητο, πρέπει νὰ τὸ προσπαθήσουμε.
Τὸ ἀπαράμιλλο πρότυπο τοῦ Χριστοῦ
Ὁ Ἰωσὴφ ὁ Πάγκαλος στὰ χρόνια τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἶναι τύπος τοῦ Χριστοῦ. Οἱ ἀδελφοί του τὸν φθονοῦν καὶ τὸν μισοῦν, καὶ αὐτός τους φέρεται μὲ ἀγάπη καὶ τοὺς συγχωρεῖ. Ἐκεῖνοι τὸν πουλᾶνε ὡς δοῦλο, καὶ αὐτὸς γίνεται βασιλιᾶς. Ἐκεῖνοι τὸν ταπεινώνουν, καὶ αὐτὸς δοξάζεται. Ἐκεῖνοι θέλουν νὰ τὸν ἐξοντώσουν, καὶ αὐτὸς σώζει καὶ αὐτοὺς καὶ ὅλο τὸ βασανισμένο λαό. Ὅπως ἀκριβῶς ἔγινε αἰῶνες μετὰ τὸν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό. Οἱ ἀδελφοὶ Τοῦ Ἰουδαῖοι Τὸν φθόνησαν. Αὐτός τους φερόταν πάντοτε μὲ ἀγάπη, τοὺς εὐεργετοῦσε καὶ τοὺς συγχωροῦσε. Ἐκεῖνοι Τὸν ὁδήγησαν στὴν ἄκρα ταπείνωση τοῦ Σταυροῦ. Ἐκεῖνος πάνω στὸν Σταυρό Του ἀνεδείχθη "ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης". Ἐκεῖνοι Τὸν ὁδήγησαν στὸν θάνατο, καὶ Αὐτὸς διὰ τοῦ θανάτου Του ἔδωσε ζωὴ σ' ὅλο τὸν κόσμο.
Στὸ μαρτύριο τοῦ Σταυροῦ λάμπει μὲ ἔξοχο καὶ ἀπαράμιλλο τρόπο ἡ ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἀνεξικακία καὶ ἡ συγχωρητικότητά Του.
Ἐλάχιστους λόγους εἶπε ὁ Κύριος ὅταν ἦταν προσηλωμένος στὸν Σταυρό. Πρῶτος μεταξὺ αὐτῶν ἦταν ὁ λόγος ποὺ ἀπηύθυνε ὡς αἴτημα στὸν Οὐράνιο Πατέρα Του γιὰ τοὺς σταυρωτές Του: "Πάτερ ἄφες αὐτοῖς· οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι" (Λούκ. κγ' 34).
Οὔτε τὸ φρικτὸ μαρτύριο τοῦ Σταυροῦ, οὔτε οἱ ἀφόρητοι πόνοι Του, οὔτε ἡ αἴσθηση τῆς πρωτοφανοῦς ἀδικίας, οὔτε ἡ περιφρόνηση καὶ ἡ κακία τῶν ἀνθρώπων, οὔτε ἡ ἐγκατάλειψη ἀπ' ὅλους, οὔτε ὁ ἐπικείμενος θάνατος, τίποτε, τίποτα ἀπ' ὅλα αὐτὰ δὲν στάθηκε ἱκανὸ νὰ σβήσει ἀπὸ τὴν παναγία ψυχή Του τὰ αἰσθήματα τῆς ἀγάπης. Καμία ἀπὸ τὶς σφοδρὲς δοκιμασίες τοῦ Πάθους Του, οὔτε ὅλες μαζί, μπόρεσαν νὰ Τὸν ἐγκλωβίσουν στὸν δικό Του πόνο. Τὸ ἐνδιαφέρον Του εἶναι γιὰ τοὺς ἄλλους. Ἡ σκέψη Του εἶναι σ' αὐτούς. Ὁ πόνος Του εἶναι γιὰ τὴ δική μας ἀπώλεια, καὶ ὁ σφοδρὸς πόθος Του γιὰ τὴ δική τους σωτηρία.
Ὁ μεγάλος κατάδικος γίνεται μάρτυρας ὑπερασπίσεως τῶν δικαστῶν καὶ τῶν δημίων Του, ἐνῷ γνωρίζει ὅτι ἡ ἀπόφασή τους καὶ ἡ ἐκτέλεσή της εἶναι ἡ πιὸ μεγάλη ἀδικία στὴν ἱστορία τοῦ κόσμου! Ποτὲ δὲν ἔχει γίνει κάτι τέτοιο. Ὁ Χριστὸς σταυρώνεται, καὶ μόλις ξεκινᾶ τὸ μαρτύριο τοῦ Σταυροῦ, μόλις τὸ πάντιμο αἷμα Του ἀρχίζει νὰ τρέχει ἀπὸ τὶς πληγές Του, ἀρχίζει καὶ Αὐτὸς νὰ ἐπιτελεῖ τὸ ἀρχιερατικὸ Τοῦ ἔργο, μεσιτεύει πρὸς τὸν Πατέρα Του καὶ παρακαλεῖ πρῶτα γιὰ τοὺς σταυρωτές Του! Γιὰ τὴν ἄφεση καὶ τὴ σωτηρία τους! Αὐτὴ εἶναι ἡ ἀπαράμιλλη ἀνεξικακία καὶ ἡ συγχωρητικότητα τοῦ Κυρίου.
***
Τὴν Κυριακή της Τυρινῆς ἀκοῦμε στὴν εὐαγγελικὴ περικοπὴ τοὺς λόγους τοῦ Κυρίου μὲ τοὺς ὁποίους μᾶς προτρέπει νὰ εἴμαστε συγχωρητικοὶ πρὸς τοὺς ἀδελφούς μας, γιὰ νὰ συγχωρηθοῦμε καὶ ἐμεῖς ἀπὸ Ἐκεῖνον.
Τὸ ἀπόγευμα ὁ πρῶτος Κατανυκτικὸς Ἑσπερινός, καθὼς ἀρχίζει ἡ Μ.Τεσσαρακοστή, λέγεται καὶ Ἑσπερινὸς τῆς συγχωρήσεως. Μᾶς δίνει τὴν εὐκαιρία νὰ συγχωρήσουμε ὁ ἕνας τὸν ἄλλον, γιὰ νὰ ξεκινήσουμε τὴν πορεία στὸ μέγα πέλαγος τῆς νηστείας χωρὶς κρατούμενα μεταξύ μας.
Πρὸς τὸ τέλος τῆς Μ.Τεσσαρακοστής, στὰ ἀναγνώσματα τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ΣΤ' Ἑβδομάδος, θὰ ἀκουσθοῦν καὶ οἱ περικοπὲς τῆς Γενέσεως, ποὺ περιγράφουν τὴν ἀνεξικακία τοῦ Ἰωσὴφ καὶ τὴ συγχωρητικότητα μὲ τὴν ὁποία ἀντιμετώπισε τοὺς ἀδελφούς του.
Ὅταν φθάσουμε πιὰ στὴν Μ.Εβδομάδα, στὴν ἑβδομάδα τῶν Ἀχράντων Παθῶν τοῦ Κυρίου, καὶ προχωρήσουμε στὴν κορυφὴ τοῦ Γολγοθᾶ, θὰ συγκλονισθοῦμε ἀπὸ τὴ συγχωρητικότητα τοῦ Κυρίου, ποὺ συγχωρεῖ μὲ τὴν ἀνέκφραστη καὶ ἀνερμήνευτη ἀγάπη Του τοὺς σταυρωτές Του καὶ σβήνει τὶς ἁμαρτίες ὅλους του κόσμους μὲ τὸ ἀτίμητο Αἷμα Του.
Νὰ διδαχθοῦμε ἀπ' ὅλα αὐτά, γιὰ νὰ μάθουμε καὶ ἐμεῖς νὰ συγχωροῦμε. Ὥστε νὰ ἔχουμε βέβαιη καὶ ἀκλόνητη τὴν ἐλπίδα ὅτι θὰ συγχωρηθοῦμε καὶ ἐμεῖς καὶ θὰ ἀπολαύσουμε τὰ ἀνέκφραστα δῶρα τῆς ἀγάπης τοῦ ἐλεήμονος Κυρίου στὴν ἀτελεύτητη χαρὰ τῆς βασιλείας Του, τὴν ὁποία μᾶς ἐξασφάλισε μὲ τὸν Σταυρὸ καὶ τὴν Ἀνάστασή Του.
"Ἰδοὺ ἀνεβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα"
Ἀρχιμ. Ἀστερίου Χατζηνικολάου